مخراجکاری طلا و جواهرات
مخراجکاری طلا و جواهرات چیست؟
مخراجکاری (Stone Setting) که با نام‌های دیگری همچون مرصع کاری یا جواهرنگاری نیز شناخته می‌شود. در واقع به عمل قرارگیری سنگ یا نگین روی فلزهای گرانبها می گویند.
البته مخراجکاری صرفا به صنعت طلا و جواهر محدود نمی‌شود. ممکن است روی اشیاء تزئینی و قیمتی یا ظروف عتیقه هم انجام شود. به طور کلی باید بدانید که هر نوع فعالیت برای نشاندن جواهر روی فلز قیمتی (هر چه که می‌خواهد باشد) را مخراجکاری می‌گویند. معادل فارسی این عبارت هم «گوهرنشانی» است؛ یعنی نشاندن گوهر روی فلز.
همچنین خوب است بدانید که مخراجکاری تنها بخشی از طراحی و ساخت طلا و جواهر است که فقط و فقط توسط نیروی انسان انجام می‌شود. یعنی با اینکه تکنولوژی پیشرفت بسیار زیادی داشت. دستگاه‌های متنوعی برای بخش‌های مختلف طلاسازی ساختند. اما هیچ دستگاهی قادر به انجام مخراجکاری نیست.
حتی در پروسه‌ی انبوه‌سازی مصنوعات طلا در کارخانه‌های طلاسازی هم همچنان از نیروی انسانی برای گوهرنشانی استفاده می‌شود. نصب سنگ قیمتی کاری نیست که ابزارهای خودکار توان انجام آن را داشته باشند. به همین خاطر است که مخراجکاری را یکی از کلیدی‌ترین و اساسی‌ترین مشاغل موجود در صنعت طلا و جواهر می‌دانند.
فردی که دوره‌های آموزشی مخراجکاری را پشت‌سر می‌گذارد، می‌تواند به عنوان مهندس گوهرنشانی برای خود کارگاهی تاسیس و شروع به فعالیت کند. یا می‌تواند به عنوان نیروی کمکی در کارگاه فرد دیگری مشغول به کار شود. یعنی در واقع می‌خواهیم بگوییم که این شغل به خاطر اهمیت و حساسیتی که دارد بسیار پررونق است و بازار خوبی دارد.
کاربرد مخراج کاری طلا چیست؟
در بالا هم اشاره کردیم که مخراجکاری یکی از مشاغل اصلی در صنعت طلا و جواهر به شمار می‌آید. برای اینکه هیچ‌کسی غیر از مخراجکار نمی‌تواند با ظرافت و دقت سنگ‌ها را روی پایه‌های فلزی سوار کند.
مراحل کار به این صورت است که طراحان و متخصصان طلا و جواهر، پایه‌هایی برای انواع مصنوعات طلا می‌سازند. از آن طرف هم گوهرتراشان، سنگ‌های قیمتی و جواهر را تراش می‌دهند. اما هیچ کدام از این محصولات به تنهایی قابل استفاده برای مصرف‌کننده نیست و اینجاست که نقش اساسی مخراجکار مشخص می‌شود. متخصص مخراجکاری، گوهر تراش‌خورده را طوری روی پایه‌ی فلزی سوار می‌کند که نه تنها جایش ثابت و ایمن است، بلکه جلوه‌ی سنگ هم به خوبی حفظ می‌شود.
روش‌ها و مراحل مخراج کاری طلا و جواهرات
مخراجکاری یک هنر واقعی است و باید با ظرافت، دقت و حوصله زیادی انجام شود. گوهرنشانی در واقع ظریف‌ترین بخش جواهرسازی است که ارزش و کیفیت جواهر را مشخص می‌کند. برای گوهرنشانی هرگز از چسب و مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود. چون به مرور دوام و استحکام خود را از دست می‌دهند. در عوض، پایه‌ها طوری تنظیم می‌شوند که نگین را به ایمن‌ترین روش در خود نگه دارد.
فشار زیاد روی سنگ باعث لب‌پر شدن یا ترک‌خوردن آن می‌شود، یا حتی استفاده نادرست از ابزار هم می‌تواند به پایه‌ها آسیب برساند. به همین دلیل مخراجکاری یک هنر واقعی است چون سنگ‌ها بسته به نوع پایه، به روش‌های مختلف نصب می‌شوند.
مخراجکاری برای سوار کردن سنگ‌های ریز به چهار روش زیر انجام می‌شود:
مخراجکاری برای سوار کردن سنگ‌های درشت به سه روش زیر انجام می‌شود:
– روش چنگی مخراجکاری طلا
واژه‌ی «چنگ» از همان کلمه‌ی چنگک گرفته شده است. یعنی در روش چنگی، نگین به‌وسیله‌ی تعدادی چنگک روی پایه نصب می‌شود. چنگک‌ها انواع مختلفی همچون مفتولی، تسمه‌ای و ناودانی دارند که بر اساس شکل ظاهری و کاربردشان، نام‌گذاری شده‌اند. گوهرنشانی به سبک چنگی نیز تنوع زیادی دارد. اما عمده‌ترین آنها، مخراکاری‌های چنگی ساده (۲ ، ۳ یا ۴ چنگ)، چنگی‌های مشترک، تنیسی یا چنگی‌های سولیتری است.
– روش ریلی مخراجکاری طلا
سبک ریلی را می‌توان یکی از جذاب‌ترین روش‌های گوهرنشانی دانست. در این روش، سنگ جواهر بین دو دیوار فلزی که شکل ریل دارند نصب می‌شود. مهندس گوهرنشان با استفاده از ابزارهای مخصوص دو شیار قرینه در هر دو دیواره ایجاد می‌کند و سپس نگین‌ها را داخل آنها قرار می‌دهد. در نهایت هم دیواره‌های ریل را به سمت سنگ‌های جاگذاری شده، سفت می‌کند.
– روش قلمخور مخراجکاری طلا
روش قلمخور برای جواهرات ریزی استفاده می‌شود که کوچکتر از یک‌دهم قیراط هستند. در این روش که سخت‌ترین سبک گوهرنشانی، متخصص مرصع‌کاری باید تمامی مراحل سوراخکاری، قلمزنی، ایجاد گوارسه، جاسازی سنگ، جاگذاری و کشش گوارسه از سطح طلا بر روی سنگ جواهر را خودش انجام دهد.
– روش کاسه‌ای مخراجکاری طلا
ساده‌ترین روش مرصع‌کاری، سبک کاسه‌ای است. در این روش، مهندس گوهرنشان باید جواهرات را طوری روی فلز قیمتی نصب کند که هیچ آثاری از نحوه نصب نگین دیده نشود. سبک کاسه‌ای نیز دارای روش‌های گوناگونی است که مراحل نصب آنها با هم متفاوت است. از جمله می‌توان به روش‌های فیسقولی، دورکوب، کاسه‌ای نیشی و گوله‌ای اشاره کرد.
انواع پایه‌ها در مخراج کاری چه تفاوتی با هم دارند؟
در بالا بارها اشاره کردیم که تمام زیبایی و ظرافت مخراکاری به نحوه سوار کردن جواهر روی پایه بستگی دارد. از آنجا که پایه‌های کار با هم فرق دارند، روش نصب نگین روی آنها نیز متفاوت است. به همین خاطر، برای اینکه با انواع پایه‌ها در مخراج کاری آشنا شوید و بدانید که هر کدام برای چه نوع سنگ و طلایی کاربرد دارند در ادامه رایج‌ترین پایه‌ها در صنعت طلا و جواهر را معرفی کرده‌ایم.
- پایه چنگهای (prong)
- پایه کانالی (Channel)
- پایه سنگفرشی (Pave)
- پایه دیواره‌ای یا حفره‌ای (Bezel )
- پایه بالرین (Ballerina)
- پایه خوشه‌ای (cluster)
- پایه مهره‌ای (Bead)
- پایه تراز (Flush)
– پایه چنگهای (prong)
پایه چنگهای بیشتر برای مدل‌های تک نگین کاربرد دارد به این خاطر که توجه را بیشتر به نگین معطوف می‌کند تا فلزِ خود پایه. از پایه چنگهای اغلب برای نگین‌های با ارزش بسیار بالا و الماس استفاده می‌کنند. به این خاطر که طراحی آن باعث می‌شود تا نور بیشتری به الماس تابیده شود و در نتیجه درخشش و زیبایی بیشتری پیدا کند.
البته میزان فلز نگهدارنده در پایه هم در میزان ایمنی جواهر بی‌تاثیر نیست. به همین خاطر است که در جواهرسازی از پایه چنگهای وی (V) شکل و پایه‌ی چنگهای اشتراکی بیشتر استفاده می‌شود . مخراجکاری بر روی پایه چنگهای در مقایسه با دیگر روش‌ها، آسان‌تر است.
– پایه دیواره‌ای یا حفره‌ای (Bezel)
پایه دیواره‌ای همان طور که از نامش پیداست با دیواره‌های خود دورتادور نگین را احاطه می‌کند. از این پایه اغلب برای محافظت و نگهداری سنگ‌هایی که تراش فانتزی دارند همانند الماس گلابی شکل استفاده می‌شود.
نوع دیگر آن به صورت قوسی، فقط قسمتی از جواهر را در بر میگیرد که به آن، مدل نیمه دیواره می‌گویند. این مدل که اغلب برای الماس‌هایی با برش فانتزی استفاده می‌شود، شکلی مدرن به پایه می‌بخشد و به این صورت است که یک قوس از فلز گرانبها به دور گوشه پهن گلابی و چنگه V شکل، قسمت باریک آن را در بر میگیرد.
– پایه کانالی (Channel)
گفتیم که در مخراج کاری طلا با توجه به نوع پایه‌ی نگهدارنده، نگین روی طلا نصب می‌شود. در این راستا باید بدانید که پایه کانالی برای جواهراتی مناسب‌تر است که تراش گرد دارند. برای اینکه لبه‌های کار به هیچ عنوان در معرض آسیب و ساییدگی قرار نگیرند. مخصوصا که در جواهرات گرانبهایی مثل الماس، محافظت کامل نگین کاملا ضروری است.
– پایه سنگفرشی (Pave)
نصب و قرار دادن سنگ‌های ریز و ظریف روی فلزهای ارزشمند بسیار دشوارتر از نگین‌های درشت است. نصب نگین‌های ریز در مخراج کاری طلا روی پایه سنگرفرشی هم از آن تخصص‌های ویژه ای است که دقت، حوصله و مهارت زیادی می‌طلبد. در این پایه نگین‌های هم‌اندازه به صورت موزاییکی و با نظم هندسی روی پایه نشانده می‌شوند. این در حالی است که کیفیت نهایی کار به نحوه مخراجکاری بستگی دارد.
جالب است بدانید که گوهرنشانی روی پایه سنگ فرشی بر قیمت نهایی کار نیز تاثر زیادی دارد و ارزش طلا را افزایش می‌دهد. درجه دشواری مخراجکاری در پایه سنگ فرشی بیش از دیگر موارد است.
– پایه بالرین (Ballerina)
شیوه کار به این صورت است که سنگ‌های مخروطی‌شکل به دور یک مرکز فرضی چیده می‌شوند. این طراحی دارای فرمی شبیه به دامن بالریین‌هاست. به همین خاطر به این اسم شهرت یافته است. انتخاب شیوه مخراجکاری برای این پایه به طرح و سفارش مشتری بستگی دارد. اما باید توجه داشته باشید که محل قرار گیری سنگ باید حتما دارای عمق کافی باشد تا جواهر به خوبی محافظت شود.
– پایه خوشه‌ای (cluster)
مخراج کاری طلا روی پایه‌ی خوشه‌ای به این صورت است که تعدادی جواهر ریز به صورت یک گل یا طرحی خیالی در کنار هم قرار می‌گیرند. معمولا شکل پایه طوری طراحی می‌شود که سنگ‌ها در چند سطح و با اختلاف ارتفاع در کنار هم نصب شوند. این طراحی می تواند به صورت باز یا فشرده با تعدادی جواهر ریز کار شود.
– پایه تراز (Flush)
در این نوع پایه سطح نگین با سطح پایه هم تراز است و فقط سطح خارجی و کمی هم از قسمت بالایی نگین دیده می‌شود. در این مدل الماس درخشش چندانی ندارد اما همچنان زیبا به نظر می‌رسد. مخراج کاری این کار چندان دشوار نیست.
– پایه مهره‌ای (Bead)
یکی دیگر از پایه‌ها در مخراج کاری طلا، مدل مهره‌ای است. در طرح پایه مهره‌ای، الماس‌ها طوری قرار گرفته‌اند که از هم کمی فاصله داشته باشند. در این مدل، نگین‌ها بزرگتر و برجسته‌تر هستند. طراح جواهر با ایجاد تنوع در اندازه سنگ‌ها و اندازه پایه می‌تواند مدل‌های زیبا و خلاقانه‌ای را ایجاد کند.
سخن پایانی
در این مطلب متوجه شدیم که مخراج کاری طلا یک هنر بسیار ظریف است که به مهارت و دقت زیادی نیاز دارد. چون اگر کار گوهر روی پایه به درستی انجام نشود، احتمال افتادن و گم شدن نگین زیاد خواهد بود. همچنین اگر از ابزارها و روش‌های درستی در مخراجکاری استفاده نشود نیز ممکن است به سنگ آسیب وارد شود. در نتیجه، حساسیت مخراجکاری بسیار بالاست و این امر در کیفیت نهایی محصول کاملا مشهود است.
مهمترین ابزار مخراجکاری
۱- فرز دستی یا فرز آویز
اولین ابزاری که در مخراجکاری به آن احتیاج دارید، یک فرز آویز یا فرز دستی با کیفیت است. فرز رومیزی یا فرز آویز یک ابزار موتوری است که برروی انواع مواد قابل استفاده است. موادی مانند چوب، شیشه، پلاستیک و همچنین فلزات. این ابزار پرکاربرد با سره ها و مته های مختلفی قابل استفاده است که کار را برای مخراجکار سریعتر و راحت تر خواهد کرد. برای اینکه بتوانید مخراجکاری را برای انواع نگین انجام دهید، پیشنهاد می کنیم همراه با فرز یک پک ۱۰ تایی یا ۱۱ تایی از مته های کونیک (مخصوص مخراجکاری) را همراه با فرز تهیه کنید.
۲- انواع سوهانچه ها
سوهانچه ها معمولا برای شکل دادن و پرداخت کار استفاده می شوند و به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در مخراجکاری محسوب می شوند. به خصوص وقتی تازه کار هستید. معمولا از سوهانچه برای تنظیم چنگک ها یا لبه های فلزی که اندازه نامطلوبی دارند، استفاده می شود تا نگین به درستی در جای خود قرار گیرد. در مورد چنگک ها زمانی که به راحتی روی نگین خم نمی شوند می توان با استفاده از سوهانچه کمی قسمت داخلی آن را سوهان زد تا بهتر قابل فرم دهی باشند.
۳- برنیشر یا براق کننده
ابزار دیگری که برای مخراجکاری لازم است، برنیشر یا براق کننده نام دارد. از این ابزار معمولا برای صاف کردن سطوح و براق کردن لبه ها استفاده می شود. برای دارایی لبه های نرم و براق فقط کافیست با استفاده از برنیشر کمی روی قسمت های زبر شده کار کنید تا با چند حرکت ساده کار شما براق شود. (این تکنیک به خصوص برای طلا، مس و نقره مناسب است)
۴- پوشر یا باسمه
ابزار بعدی در کیت مخراجکاری شما پوشر یا باسمه (یا فیسقول) است. این ابزار برای نگین های تراش (faceted) به طور خاص کاربرد دارد و برای محکم کردن چنگ ها روی نگین استفاده می شود. کافیست با استفاده از این ابزار کمی فشار به چنگ ها بیاورید تا به اندازه کافی نگین را محکم در بر بگیرند. این ابزار دارای دسته چوبی راحتی است که به خوبی در کف دست قرار میگیرد، به همین دلیل کنترل حرکت و دقت پوشر یا باسمه معمولا بالاست.
۵- گیره پیچ چوبی
و آخرین ابزار در فهرست ما گیره پیچ است. از این نوع گیره برای نگهداشتن انگشتر و زیور در هنگام مخراجکاری استفاده می شود. استفاده از این ابزار ریسک هایی مانند لیز و زمین خوردن کار را بسیار کاهش می دهد.همچنین ابزار کمک می کند تا کار را با استاندارد بالایی به پایان رسانید. تنها لازم است شما گوه یا پیچ گیره را باز کنید، انگشتر یا قطعه در میان دو فک گیره (در قسمت لاستیکی یا پارچه ای) قرار دهید. و دوباره با استفاده از پیچ یا گوه قطعه را در جای خود محکم کنید تا آماده به کار شود.
مته‌های مورد استفاده در طلا و جواهرسازی
مته های طلا و جواهرسازی ابزارهای مهمی در صنعت طلاسازی و جواهرسازی هستند. انواع مختلف آنها بر اساس مورد استفاده و نوع موادی که قرار است در آنها حفره شود، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در ادامه، به معرفی انواع مته‌ها و کاربردهایشان می‌پردازیم:
۱. مته گرد:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۴ میلی‌متر
- کاربرد: در صنعت طلاسازی و خصوصاً مخراج کاری
- ساختار: سر گرد از یک کره با عاج‌های مورب ساخته شده است و بصورت دورانی روی آن قرار دارد.
۲. مته اشکی:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۹ میلی‌متر
- کاربرد: در طلاسازی و مخراج کاری
- ساختار: شبیه گرد، اما کمی کشیده‌تر و به شکل اشک درست شده است.
۳. مته دیسکی:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- ضخامت دیسک کمتر از ۲ میلی‌متر، شعاع دیسک ۱ الی ۴ میلی‌متر
- کاربرد: برش و ایجاد خطوط منظم با عمق مشخص در کارهای چهار گوارسه و بریدن چنگهای اضافی و غیره
- ساختار: دیسکی به شکل تخت می‌باشد و محیط دیسک برنده است.
۴. مته ستاره:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۶ میلی‌متر
- کاربرد: در طلاسازی و مخراج کاری برای شیار زدن پایه ریلی
- ساختار: مشابه دیسکی با عاج در جهت‌های محیط و روی آن
۵. مته کونیک:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۶ میلی‌متر
- کاربرد: در طلاسازی و مخراج کاری برای باز کردن ریل و نازک کردن دیواره و پایین بردن پل‌ها
- ساختار: قسمت کونیک حدود ۵ میلی‌متر است.
۶. مته پاملخی:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۶ میلی‌متر
- کاربرد: در طلا و جواهرسازی و مخراج کاری
- ساختار: مشابه کونیک با بخش سر با طول حدودی ۵ میلی‌متر و در یک اندازه ساخته می‌شود.
۷. مته قلم زنی:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۸ میلی‌متر
- کاربرد: درست کردن ریل برای نگین‌های گرد، بگت و پرنسس
- ساختار: شبیه گلدان با عاج‌هایی که به نوک نزدیک می‌شود، بزرگتر و قطورتر می‌شود.
۸. مته برلیان:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۶ میلی‌متر به بالا
- کاربرد: در طلاسازی و مخراج کاری برای شیار زدن پایه‌های ریل
- ساختار: مشابه تراش طرح برلیان
۹. مته چتری:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۶ میلی‌متر به بالاتر
- کاربرد: در مخراج کاری برای درآوردن جای سنگ و سولیتر
- ساختار: دارای قسمت سر با طول حدودی ۵ میلی‌متر
۱۰. مته دریلی:
- طول: ۴.۵ سانتی‌متر
- شروع شماره: ۰.۵ میلی‌متر به بالا
- کاربرد: برای سوراخ کاری اولیه جای سنگ و سوراخ کاری برای پروسه اره‌کاری
- ساختار: دارای مارپیچ به دور میله
11. کارباید
مته کارباید (به انگلیسی Carbide drill) یک ابزار برشی است که به طور خاص برای حفاری سوراخ در مواد مختلف طراحی می شوند. جنس این ابزار از یک ماده کامپوزیتی به نام کارباید است. که معمولاً از ذرات کارباید تنگستن تشکیل می شود که در ماتریس چسباننده مانند کبالت جاسازی می شود. این ترکیب منجر به مته‌ای می‌شود که سختی، مقاومت در برابر حرارت و مقاومت در برابر سایش فوق‌العاده را ارائه می‌دهد و آن را برای کاربردهای حفاری سخت ایده‌آل می‌کند. مته‌های کارباید در شکل، اندازه و طرح‌های مختلف برای پاسخگویی به نیازها و مواد مختلف حفاری در دسترس هستند.
مزیت اصلی مته‌های کارباید توانایی آنها در حفظ لبه‌های برش است. این ویژگی به مته‌های کارباید امکان می‌دهد تا بدون از دست دادن تیزی یا فرسودگی سریع، مواد سختی مانند فولاد ضد زنگ، چدن و آلیاژهای تیتانیوم را برش دهند. مته‌های کارباید همچنین قابلیت تخلیه تراشه عالی را نشان می‌دهند که احتمال گرفتگی تراشه را کاهش می‌دهد و راندمان حفاری را بهبود می‌بخشد.
نتیجه‌گیری:
با شناخت و دانستن “کاربرد مته های طلاسازی” و با استفاده از این انواع مختلف، می‌توانید بهترین نتایج را در کارهای طلاسازی و جواهرسازی بدست آورید.
اولین دیدگاه را ثبت کنید