گوهرتراشی چیست؟

گوهرتراشی، پیشینۀ جذاب و روشنی دارد و اولین نمونه های آن به انسان های اولیه بازمی گردد. یعنی زمانی که از هنر گوهرتراشی برای ساخت ابزارها و سلاح های اولیه ای با جنس سنگ استفاده می شد. با اینکه گوهرتراشی در آن زمان عامل مهمی در بقا و شکار برای انسان ها بود. شواهد تاریخی نشان می دهد که از سنگ ها برای خلق اشیای تزیینی، به شکل جواهرات یا اکسسوری های شخصی نیز استفاده می شود. گوهرتراشی و سنگ تراشی همیشه به عنوان بخش مهمی از زندگی و فرهنگ انسان ها در طول دوره های تاریخی مختلف می باشد.

مقدمه ای بر آموزش گوهرتراشی

گوهرتراشی به هنرِ کار بر روی سنگ ها اشاره دارد. البته منظور در این معنا، کار بر روی سنگ های کوچک و ارزشمند یا گوهرهاست (نه اشیای بزرگی مانند مجسمه های میکلانژ)! گوهرتراشی درواقع هنرِ تبدیل کردن سنگ ها،مواد معدنی و سنگ های قیمتی؛ به نمونه های تزیینی، مانند حلقه ها، گوهرِ تراشیده، جواهرات و… است. معمولا سنگ های قیمتی به صورت خام مورد استفاده قرار نمیگیرند. بلکه به شیوه های مختلفی تراش داده می شوند و برش می خورند تا شکل و اندازۀ مورد نظر را پیدا کنند . همچنین زیبایی شان دوچندان شود. صیقل دهی و جلادهی نیز جلوۀ سنگ های قیمتی را بیشتر می کند. در واقع، بعد از گوهرتراشی است که می توان از یک سنگ قیمتی در انواع جواهرات و اقلام تزیینی استفاده کرد.

دلایل محبوبیت رشتۀ گوهر تراشی

مهم ترین دلیل محبوبیت رشته گوهرتراشي،بی نیازی به سرمایۀ هنگفت و خرید تجهیزات گران قیمت است. افرادی که به رشته گوهر تراشي علاقه مند هستند، می توانند با داشتن سرمایۀ کمی مشغول به کار شوند. مهم تر از همه اینکه، برای تولید گوهرهای معمولی تر، حتی نیازی به داشتن کارگاه نیز ندارند و می توانند در منزل خود به انجام این کار مبادرت ورزند.

 

بازار گوهرتراشی

حرفۀ گوهرتراشی توجه افراد بسیاری را به خود جلب کرده است. این حرفه، درآمدزایی بالایی را به همراه دارد . از آنجایی که در مدت بسیار کوتاهی می توان فوت و فن کار را آموخت و وارد بازار کار شد، می تواند یکی از بهترین گزینه ها برای افراد جویای کار با سرمایۀ اندک باشد. این حرفه را از خانۀ خود نیز می توان شروع کرد. گوهرتراشی بستر مناسبی برای رسیدن به موفقیت و استقلال است. این رشته هیچ محدودیت سنی و جنسی ندارد. هر فرد باانگیزه و علاقه مندی می تواند به آموختن آن مبادرت ورزد.

هنر گوهرتراشی

گوهرتراشی در سال های اخیر در کشورهای بسیاری مورد توجه است. گوهرتراشی صنعت درآمدزای داخلی می باشد. کشور ایران علی رغم داشتن معادنی بسیار ارزشمند و غنی، هنوز نتوانسته در این صنعت به رتبه ای برسد. ایران برنامۀ مناسبی برای پرورش و توسعه هنر گوهرتراشی ندارد.
عدم وجود دانش کافی و هماهنگ نبودن با استاندارهای جهانی.

عوامل موثر در ارزشمند شدن سنگ ها و گوهرها

مهارت گوهرتراش و چیره دستی او در ساخت، یکی از مهم ترین عوامل قیمتی شدن گوهرهاست. توجه به عناصری چون فست ها، نسبت های هندسی، تقارن، زاویه های صحیح تراش، پولیش، اندازه و عمق قسمت ها و سطوح، می تواند جلوۀ خیره کننده ای به سنگ ها ببخشد و متعاقب آن، بر قیمتشان بفزاید.

 

مراحل تبدیل سنگ خام به گوهر

برای تبدیل یک سنگ قیمتی خام به یک گوهر که قابل استفاده در جواهرات باشد، باید سه مرحله را گذراند:

• برش سنگ سخت : مرحله ای برای جداسازی بهترین و خالص ترین قسمت از یک سنگ قیمتی خام
• تراش سنگ قیمتی: همان گوهرتراشی است که روش ها و تکنیک های مختلفی دارد.
• صیقل دادن سنگِ تراش خورده: مرحله صیقل دادن حساسیت بسیار بالایی دارد. جلوه و درخشندگی نهایی کار را بروز می دهد.

 

تکنیک های گوهرتراشی

تکنیک ها و سبک های متفاوتی در گوهرتراشی به کار می رود. ما میتوانیم آنها را به غلتاندن ،قابگیری،سوراخکاری،روش های ترکیبی،وجه سازی و حکاکی،تقسیم کنیم.

تامبلر کردن

سادهترین شکلِ گوهرتراشی، غلتاندن سنگ قیمتی یا تامبلر کردن است که نیاز به تجهیزات خاصی ندارد. کافی است سنگ قیمتی تراش نخورده را داخل یک تامبلر (tumbler)، که در اصل یک محفظۀ کوچکِ چرخنده است و درونش خاصیت سایندگی دارد، قرار بدهید. ساینده های ریزتر تراش یکدست به ما می دهند. این فرایند، شبیه به اتفاقی است که برای سنگ ها در یک رودخانه یا در ساحل می افتد. البته سطح صیقلی شدن سنگ ها در این روش، بسیار بیشتر از حالت طبیعی آن است.

قابگیری یا تراش کابوشن

قابگیری یا تراشِ یکطرفه، شاید رایج ترین و پرکاربردترین تکنیک در هنر گوهرتراشی باشد. یک طرفشان مسطح است و سمت دیگر انحنایی صیقلی و زیبا دارد. این روش در سنگ های عقیق و فیروزه بیشتر کاربرد دارد. همچنین در ساخت انگشتر (مخصوصا مردانه) و گردنبند یا گوشواره از تراش کابوشن استفاده می کنند.

Faceting (تراش فست) چیست؟

تراش فَسِت یا همان تراش مهندسی است. تراش فست (Faceting)، ادغام شگفت انگیزی از مهندسی و هنر است. از طریق یک فرآیند مکانیکی از تراش فست (زاویه دار). روی قطعه ای از بلور، گوهرهای شگفت انگیزی ایجاد می شوند.

تعریفی دیگر از تراش فَسِت

تراش فست (Faceting) ادغام شگفت انگیزی از مهندسی و هنر است. از طریق یک فرآیند مکانیکی از تراش فست (زاویه دار) روی قطعه ای از بلور، گوهرهای شگفت انگیزی ایجاد می شوند. برای کسانی که با این کار ناآشنا هستند، تراش فَسِت اوج پیچیدگی به نظر می رسد، اما در حقیقت این طور نیست. یادگیری تراش های استاندارد چیزی است که تقریبا همه از پس آن بر می آیند. نیازهای اولیه، تمایل به یادگیری و توانایی پیروی از دستورالعمل هاست.

جواهر سازی یکی از هنرهای بسیار ظریف و زیباست. که علاقمندان و طرفداران خاص خودش را دارد. تراشهایی بر روی جواهرات که با علم مهندسی، امیخته هستند و زاویه های یکدست و زیبا را خلق میکند. تراش فَسِت برروی جواهرات، برعکس انچه که ما میبینیم و تصور میکنیم. کار سختی نخواهد بود. این نوع تراش، مانند تراشهای گذشته نیست با دستگاه انجام میشود. روش ها برای آمیتیست، زمرد و یا هر گوهر دیگر، مشابه می باشد.

عناصر یک تراش عالی

سه عنصر اساسی برای تنظیم فست ها (سطوح) روی یک سنگ جواهر وجود دارد.

این سه عنصر از این قرارند: ۱) زاویه تراش، ۲) چرخش گوهر، و ۳) عمق تراش.

این سه، تنظیم  محل هر تراش فَسِت را بطور دقیق روی یک گوهر مشخص می کنند. اینکه چگونه تنظیمات را انجام دهیم، از دستگاهی به دستگاه دیگر کمی متفاوت است. با این حال، تمام دستگاه ها طبق اصول مشابه عمل می کنند و تنها تفاوت های ظریفی در مورد چگونگی تنظیمات وجود دارد.

هنگام تراش یک گوهر (گوهرتراشی) دستورالعمل های طراحی، شاخص و زاویه هر فست را برای شما مشخص می کنند. هیچ حدسی وجود ندارد. عمق تراش هنگام تراشیدن آشکار خواهد شد. اگر تراش فَسِت های شما به هم نمی رسند، باید آنها را عمیق تر بتراشید. تصحیح فست های تراش خورده نیاز به تراش مجدد مراحل قبلی دارد تا به عمق جدید برسیم.

این سه عنصر اساسی کاملا مشخص میکند. که یک جواهر چگونه برش میخورد، و چگونه میتواند درخشان و پر تلالو شود. اینکه چگونه تنظیمات را انجام دهیم، از دستگاهی به دستگاه دیگر کمی متفاوت است. با این حال، تمام دستگاه ها طبق اصول مشابه عمل می کنند. تنها تفاوت های ظریفی در مورد چگونگی تنظیمات وجود دارد. هنگام تراش یک گوهر دستورالعمل های طراحی، شاخص و زاویه هر تراش فَسِت را برای شما مشخص می کنند. هیچ حدسی وجود ندارد. عمق تراش هنگام تراش فَسِت آشکار خواهد شد. اگر فست های شما به هم نمی رسند، باید آنها را عمیق تر بتراشید. تصحیح فست های تراش خورده نیاز به تراش مجدد مراحل قبلی دارد. تا به عمق جدید برسیم. از همین رو ضرب المثلی بین جواهر سازان است. که میگوید ( کم بتراش و زیاد نگاه کن !!؟

آموزش تراش دامله یا فانتزی:

تراش دامله یا فانتزی یا گنبدی، به نوعی تراش مختص سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی گفته می‌شود. در این نوع تراش، هیچ زاویه ای بر روی نگین ایجاد نمی شود. به طوریکه سطح آن کاملا صاف است. همچنین این تراش از انواع فانتزی می‌باشد.

گوهرتراشی به روش کابوشن یا  Cabbing

این نوع تراش که همان تراش دامله نیز هست. یک روش بسیار معمول برای، تراش بسیاری از سنگها از ‌جمله فیروزه و عقیق می‌باشد. در این نوع تراش، سطح زیرین سنگ صاف و تخت است. اما سطح بالایی آن حالت گنبدی شکل مانند یک نیم‌کره دارد. تراش کابوشن در اشکال مختلفی مانند دایره، اشکی شکل، مستطیل و نیز بیضی وجود دارد. که البته شکل بیضی رایج‌تر از بقیه اشکال است. روش تراش کابوشن یا تراش دامله نسبت به روش تامبل کردن پیچیده‌تراست. که به مهارت و دقت بیشتری نیاز دارد. در این روش سنگ ابتدا تحت عمل تراش اولیه قرار می‌گیرد. بعد از آن در دستگاهی به نام خرد‌کن، به طور کامل ،حالت گنبدی‌شکل پیدا می‌کند. در آخرین مرحله نیز توسط خمیر الماس که بر روی یک نمد نرم قرار گرفته است، پولیش خورده و سطحی صیقلی و آینه‌ای پیدا می‌کند.

آشنایی با انواع دامله تراشی و شکل ظاهری آنها:

 برش دامله (Cabochon)

در این نوع تراش دامله قسمت زیرین نگین صاف و روی آن گنبدی شکل می‌باشد. در این مدل سطح صاف و بدون صفحه بر روی نگین ایجاد می‌شود.

دو گنبدی ( Double Cabochon )

در این مدل که به نام دو گنبدی شناخته می شود. علاوه بر روی نگین قسمت، زیرین آن نیز به حالت گنبدی در آمده است. در این مدل حالت دامله بالا نگین از پایین آن بیشتر می‌باشد.

برش تخت (Flat Cabochon)

در این مدل تراش دامله همانطور که در تصویر نیز مشاهده می کنید، بالا و پایین نگین بصورت تخت می‌باشد.

Low Cabochon

این مدل بسیار شبیه به مدل دامله ساده است. یا این تفاوت که حالت گنبدی نگین کمتر می‌باشد.

Bead

در این مدل نگین‌ها به صورت کروی در می‌آیند. و سوراخی در آن ایجاد می‌شود. (همانند دانه‌های تسبیح) لازم به ذکر است. هر یک از این مدل‌ها را می‌توان به صورت قلب، اشکی، گرد و یا  مارکیز نیز برش زد.