خانواده کوارتز(Quartz):راهنمای کامل

راهنمای کامل ساختار، انواع، اینکلوژن‌ها، مشابه‌ها و تشخیص

خانواده کوارتز(Quartz):راهنمای کامل ؛ کوارتز (Quartz) یکی از فراوان‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مواد معدنی در کره زمین است. این سیلیکات آلومینیوم-سیلیس با فرمول SiO₂، دارای ساختار بلوری هگزاگونال/تریگونال است که کریستال‌های منشوری شش‌ضلعی ایجاد می‌کند.

ویژگی‌های فیزیکی

سختی (Mohs): 7 – مقاوم‌تر از فلدسپار و مناسب برای زیورآلات.
ضریب شکست نور: حدود 1.544–1.553، با یک محور شکست نور.
چگالی: 2.65، سبک‌تر از بیشتر سنگ‌های قیمتی.
پلوروکرواسیسم: بسیار ضعیف یا غیرقابل مشاهده.
شکنندگی: نزدیک به چهره کلوئیدی، ترک‌خوردگی مخروطی دارد.

اینکلوژن‌های رایج در کوارتز

اینکلوژن‌ها یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تشخیص ساختار طبیعی کوارتز هستند:

بلورهای روتایل یا لئوناردیت: سوزنی‌های نقره‌ای یا طلایی در کوارتز دودی یا شفاف.
حباب‌های سیالاتی: مقادیر بسیار ریز مایع یا گاز داخل ساختار—به‌ویژه در کوارتز‌ شاه‌تهی (Phantom).
رگه‌های رنگی یا تیری: خطوط رشد طبیعی.
میکرو ترک‌ها یا چرخش رشد: به‌ویژه در کوارتز شفاف یا صورتی.

انواع رایج کوارتز

کوارتز شفاف (Rock Crystal): کریستال شفاف و بدون رنگ.
کوارتز دودی (Smoky Quartz): تا قهوه‌ای تیره و تقریباً سیاه، ناشی از اشعه طبیعی زمین.
آمیتیست (Amethyst): بنفش رنگ، رایج‌ترین نوع رنگی؛ مشتق از اشعه و آهن.
سیترین (Citrine): زرد تا نارنجی؛ می‌تواند طبیعی یا حرارت داده شده باشد.
رزو کوارتز (Rose Quartz): صورتی، گاهی مات؛ منشأ احتمالی از تیتانیوم یا لئوکیت.
کوارتز توری (Rutilated Quartz): با اینکلوژن‌های سوزنی روتایل طلایی یا قرمز.
کوارتز شبح‌ای (Phantom Quartz): با لایه‌های داخلی که شبح بلورها نمایان می‌شوند.

بهسازی و درمان‌های کوارتز

گرمایش: برای تولید سیترین از آمیتیست یا کوارتز دودی.
اشعه: برای تلفیق یا افزایش رنگ کوارتز دودی.
روکش (Coating): برای ایجاد جلوه‌های رنگین‌کمانی؛ ولی مستعد سایش و خراش.

مشابه‌های طبیعی و مصنوعی

كوارتز مهندسی‌شده: مشابه کوارتز طبیعی است ولی اینکلوژن طبیعی ندارد.
كوارتز رز مصنوعی: رنگ‌شده برای شبیه‌سازی رزو کوارتز؛ معمولاً رنگ آن ناپایدار است.
كوارتز پوشش‌شده: برای ایجاد جلوه‌های رنگی؛ معمولاً رنگ روی سطح نه در عمق سنگ است.

ابزارها و روش تشخیص کوارتز طبیعی

پلاریسکوپ: بررسی یک‌محور بودن بلور.
رفرکتومتر: RI حدود 1.544–1.553.
میکروسکوپ یا لوپ 10×: برای شناسایی اینکلوژن‌های روتایل یا حباب سیالاتی.
لامپ UV: بررسی فلورسانس ضعیف آمیتیست یا سیترین.
Diamond Selector: تعیین سختی (سختی 7، کمتر از الماس).

نکات نگهداری

کوارتز سختی خوبی دارد ولی در برابر ضربه حساس است؛ بهتر است با مایع و پارچه نرم تمیز شود.
از گرما و برخوردهای شدید بپرهیزید؛ گرمادهی چندباره ممکن است رنگ آن را تغییر دهد.

جمع‌بندی

کوارتز با ساختار بلوری هگزاگونال، انواع رنگی مختلف و اینکلوژن‌های متنوع، گوهری جذاب برای کلکسیونرها و صنعت جواهرسازی است. با بررسی دقیق اینکلوژن‌ها و استفاده از ابزارهایی مانند پلاریسکوپ، رفرکتومتر، میکروسکوپ و UV، می‌توان میان طبیعی و درمان‌شده یا مصنوعی تمایز قائل شد. این دانش، میزان اعتماد به خرید و ارزش گذاری را افزایش می‌دهد.