خانواده توپاز (Topaz) راهنمای کامل

ساختار، اینکلوژن‌ها، انواع رنگی، درمان، مشابه‌ها و نحوه تشخیص

خانواده توپاز (Topaz) راهنمای کامل ؛ توپاز (Topaz) یک سیلیکات آلومینیوم-فلورید بلورین از زیرکلاس nesosilicate است، با سیستم بلوری ارتورمبیک—سه محور غیر برابر در تقارن 90 درجه که بلورهای منشوری کشیده و خوش‌فرم ایجاد می‌کند.

وِیژگی‌های اصلی خانواده توپاز (Topaz) راهنمای کامل

• سختی (Mohs): 8—یکی از سخت‌ترین گوهرها، مناسب برای جواهرات مقاوم.
• شکست نور: RI بین 1.606–1.629 بر اساس رنگ.
• چگالی: حدود 3.49–3.57، گرایش به افزایش در انواع رنگی.
• پلوکوروئیسم: تنش رنگی ضعیف، X و Y زرد، Z متنوع.
• شکنندگی: ترک‌خوردگی کامل در امتداد صفحه (basal cleavage)، نگهداری و تراش نیازمند دقت است.

اینکلوژن‌ها در توپاز

نوع و حضور اینکلوژن‌ها مهم‌ترین شاخص برای تشخیص توپاز طبیعی هستند:

• بلورهای اکتینولیت: سوزنی شکل، داخل سنگ دیده می‌شوند.
• حفره‌های سیالاتی: شامل آب، روغن یا گاز که ساختار اولیه بلوری را نشان می‌دهند.
• حباب‌ها و حفره‌های پیچیده: از گروه‌های فسیلی یا رشد ناقص معدنی.

انواع محبوب توپاز در گوهرشناسی

رنگ‌ و منشأ توپاز تفاوت‌های قابل‌توجهی ایجاد می‌کند:

• رایج: بی‌رنگ، زرد کمرنگ، قهوه‌ای، نادر آبی طبیعی.
• Imperial/Precious Topaz: نارنجی مایل به قرمز تا قرمز–طلایی؛ گران‌قیمت‌ترین.

• Blue Topaz (Swiss, London, Sky): با ایریدیاسیون و حرارت احیا می شود و بسیار محبوب و پایدار است.

• Pink/Red Topaz: کلرید قرمز-پینک طبیعی کمیاب یا ساخته‌شده با حرارت + کروم.

• Mystic Topaz: با پوشش CVD بازتاب رنگین‌کمانی، سطح ظریف و دارای تقلب در شفاف‌سازی(بهسازی).

بهسازی و درمان توپاز در گوهرشناسی

• ایریادیاسیون + حرارت: رایج‌ترین روش برای تولید توپاز آبی؛ غیرقابل تشخیص؛ طبیعی به نظر می رسد.
• حرارت مستقیم: برخی توپازهای حاوی کروم به رنگ قرمز-پینک تبدیل می‌شوند.
• پوشش CVD (Mystic): رنگین‌کمانی چشم‌گیر اما سطح قابل خراش.

مشابه‌ها و تقلب‌ها در گوهرشناسی

• Citrine (کوارتز): زرد، سبک‌تر، سیستم بلوری شش‌گانه متفاوت.
• Synthetic Corundum یا Synthetic Spinel: گاهی جایگزین توپاز می‌شوند اما RI و سختی متفاوت‬.
• Glass coated: مخصوصاً توپاز طلایی که با طلاپوشش شده تحت عنوان Aqua-Aura فروخته می‌شود.

چگونه توپاز را تشخیص دهیم؟ ابزارها و مراحل

1. بررسی سیستم بلوری با پلاریسکوپ
2. سنجش RI با رفرکتومتر؛ توپاز طبیعی: 1.610–1.617 آبی/بی‌رنگ، 1.630–1.637 زرد/قهوه‌ای.
3. افشای اینکلوژن‌ها با میکروسکوپ یا لوپ تریپلت 10×.
4. بررسی درمان رنگ با UV Lamp و بررسی CVD با حساسیت سطح رنگ.
5. بررسی سختی و محیط با Diamond Selector برای مقایسه سختی و اصالت.

نکات نگهداری توپاز در گوهرشناسی

• خراش ببیند مقاومت بالایی دارد، اما نباید در معرض حرارت و مواد شیمیایی قوی قرار گیرد.
• آب گرم و صابون مناسب برای تمیزکردن؛ از اولتراسونیک یا بخار خودداری شود.

جمع‌بندی

توپاز، با ساختار ارتورمبیک و سختی بالا، گوهری جذاب است که تنوع رنگی بالا و درمان‌های رایج آن بازار گسترده‌ای دارد. شناخت دقیق شامل بررسی سیستم بلوری، اینکلوژن‌ها، سختی، RI و بهسازی‌های نور–حرارت، ابزارهای پذیرش علمی را برای خریدار یا فروشنده فراهم می‌کند. ترکیب این مراحل با ابزارهای تخصصی به تصمیم‌گیری درست درباره‌ی اورجینال بودن و ارزش واقعی سنگ کمک شایانی می‌کند.