خانواده کلسدونی (Chalcedony):راهنمای کامل

خانواده کلسدونی (Chalcedony):راهنمای کامل : سنگ‌های خانواده کلسدونی یکی از گروه‌های محبوب و گسترده در میان گوهرسنگ‌ها هستند که به دلیل تنوع رنگی، بافت‌های منحصر‌به‌فرد و جلوه‌های مات یا نیمه‌شفاف، هم در جواهرات سنتی و هم در آثار هنری مدرن جایگاه ویژه‌ای دارند.

کلسدونی چیست؟

کلسدونی یک گونه میکروکریستالین از سیلیس است که از بلورهای ریز کوارتز و گاه مقداری مگمیت یا کریپتوکریستالین سیلیکا تشکیل شده است. این ساختار باعث ظاهر نیمه‌شفاف تا مات آن می‌شود.

سیستم تبلور

اگرچه کلسدونی ساختار میکروکریستالین دارد و بلورهای آن با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند، اما از نظر کریستالوگرافی، در سیستم تبلور تریگونال (trigonal) قرار می‌گیرد؛ مشابه کوارتز.

نحوه تشکیل

کلسدونی‌ها معمولاً در حفره‌های سنگ‌های آذرین و رسوبی تشکیل می‌شوند. این فرآیند شامل ته‌نشینی سیلیکا از محلول‌های آب‌دار در دمای پایین است. به همین دلیل اغلب با فرم‌های شعاعی، نواری، یا کروی یافت می‌شوند.

انواع کلسدونی

• کلسدونی معمولی (Chalcedony): رنگ‌های خاکستری، آبی روشن یا سفید.
• آگات (Agate): دارای نوارهای رنگی هم‌مرکز یا موج‌دار.
• کارنلین (Carnelian): نارنجی تا قرمز روشن.
• سارد (Sard): قهوه‌ای مایل به قرمز یا قهوه‌ای تیره‌تر.
• اونیکس (Onyx): نوارهای سیاه و سفید متناوب.
• کریزوپریز (Chrysoprase): سبز روشن تا سبز سیبی، به دلیل وجود نیکل.
• موکائیت (Mookaite): رنگ‌های گرم مانند قرمز، زرد، کرم، با الگوهای خاص.
• هلیوتروپ یا سنگ خون (Bloodstone): سبز تیره با لکه‌های قرمز خون‌مانند.

اینکلوژن‌ها (درون‌گیرها)

کلسدونی‌ها معمولاً به دلیل ساختار ریزدانه‌ای، فاقد اینکلوژن‌های درشت و قابل مشاهده هستند. اما در برخی گونه‌ها مانند آگات یا سنگ خون، اینکلوژن‌های زیر ممکن است دیده شوند:

• ذرات آهن یا هماتیت (رنگ قرمز در سنگ خون)
• ذرات کلریت یا اکسیدهای فلزی
• نوارهای رنگی میکروسکوپی (در آگات)
• حباب‌های سیال میکروسکوپی

شباهت‌های طبیعی و مصنوعی

چندین سنگ مصنوعی و یا طبیعی شبیه به کلسدونی هستند:

• شیشه رنگی: ممکن است با رنگ‌های مشابه کارنلین یا اونیکس ساخته شود.
• اپال مات: در برخی موارد می‌تواند شبیه کریزوپریز باشد.
• رز کوارتز مات: در رنگ‌های مشابه کلسدونی صورتی.

با استفاده از روش‌های طیف‌سنجی رامان، بررسی ضریب شکست، و میکروسکوپ پلاریزان می‌توان تفاوت‌ها را شناسایی کرد.

روش‌های بهسازی

• رنگ‌دهی (Dyeing): رایج‌ترین روش، به‌ویژه برای آگات و اونیکس.
• حرارت‌دهی: برای بهبود رنگ کارنلین یا حذف رنگ‌های تیره‌تر.
• آغشته‌سازی با موم یا روغن: برای بهبود جلای سطحی.

نحوه شناخت و تست‌ها

• سختی: حدود 6.5 تا 7 در مقیاس موهس.
• شکستگی: صدفی یا ناهموار.
• جلای: مومی یا شیشه‌ای.
• ضریب شکست: حدود 1.53 – 1.54
• وزن مخصوص: حدود 2.58 – 2.64

تشخیص با میکروسکوپ گوهرشناسی و تست UV برای رنگ‌های مصنوعی بسیار مهم است.

آیا کلسدونی ارزش دارد؟

بله. اگرچه بیشتر انواع کلسدونی نسبت به سنگ‌های قیمتی مانند یاقوت یا زمرد ارزان‌تر هستند، اما برخی گونه‌ها مانند کریزوپریز با رنگ طبیعی یا آگات‌های خاص و کلکسیونی می‌توانند ارزش بالایی داشته باشند. عوامل مؤثر بر ارزش:

• رنگ طبیعی و اشباع‌شده
• بافت یکنواخت و فاقد ترک
• نوع کمیاب (مثلاً آگات منظره یا چشم‌دار)
• بزرگی و کیفیت تراش

جمع‌بندی

کلسدونی یکی از خانواده‌های جذاب و پرکاربرد در دنیای گوهرسنگ‌هاست. با شناخت دقیق انواع، ویژگی‌های ظاهری، ساختار درونی، و روش‌های شناسایی و تمایز، می‌توان از زیبایی و ارزش آن به‌درستی بهره برد. چه در جواهرسازی و چه در مجموعه‌داری، این خانواده جایگاه خاص خود را دارد.