اوپال، سنگی ماورایی

ساختار، اینکلوژن‌ها، انواع، مشابه‌های طبیعی و مصنوعی و نحوه تشخیص

اوپال، سنگی ماورایی : اوپال (Opal) یکی از زیباترین و جذاب‌ترین سنگ‌های قیمتی است که به‌دلیل جلوه‌های رنگین‌کمانی و خاصیت بازی نور درونش شهرت دارد. این سنگ با ساختار منحصر به‌فرد، انواع مختلف و گوناگونی از اینکلوژن‌ها، یکی از پیچیده‌ترین گوهرهای جهان به شمار می‌آید که شناخت دقیق آن اهمیت زیادی در گوهرشناسی دارد.

سیستم تبلور و ساختار اوپال، سنگی ماورایی

اوپال به صورت کلی سیستم تبلور آمورف دارد، یعنی ساختار آن بلورین نیست و حالت غیر کریستالی (بی‌شکل) دارد. در واقع اوپال یک سیلیکات هیدراته است که شامل سیلیس و مقدار زیادی آب (3 تا 21 درصد وزن) می‌باشد. ساختار میکروسکوپی اوپال از گویچه‌های کروی بسیار ریز دی‌اکسید سیلیکون می باشد که با فاصله‌های منظم چیده شده‌اند و همین ساختار باعث ایجاد پدیده پلی‌کروماتیسم و بازی رنگ خاص اوپال می‌شود.

انواع اوپال

• اوپال شفاف یا کریستالی (Crystal Opal): نوعی اوپال با شفافیت بالا و جلوه رنگین کمانی قوی.

• اوپال سفید (White Opal): پایه رنگی سفید یا روشن دارد و جلوه رنگی کمتری نسبت به کریستالی دارد.

• اوپال سیاه (Black Opal): با زمینه تیره و رنگ‌های بازی نور بسیار درخشان که ارزش بالایی دارد.

• اوپال آتشین (Fire Opal): بیشتر به رنگ نارنجی یا قرمز است و بازی رنگ کمتری دارد.

• اوپال معمولی (Common Opal): بدون بازی رنگ که بیشتر کاربرد تزئینی دارد.

اینکلوژن‌های اوپال در گوهرشناسی

اوپال به دلیل ساختار غیر بلورین، اینکلوژن‌های ویژه‌ای دارد که در گوهرشناسی به تشخیص آن کمک می‌کند:

• حباب‌های گازی و مایع: اغلب در اوپال‌ها رویت می‌شوند که نشان‌دهنده فرآیندهای طبیعی تشکیل است.
• رگه‌ها و خطوط رشد: به صورت خطوط موازی یا نامنظم که ساختار رشد اوپال را نشان می‌دهد.
• میکرو تخلخل‌ها: نقاط کوچک خالی که ممکن است شامل آب یا مایع باشند و به‌خصوص در اوپال‌های با درصد آب بالا بیشتر مشاهده می‌شود.
• ذرات معدنی خارجی: مانند ذرات رس یا کربنات که ممکن است داخل اوپال وجود داشته باشند.

مشابه‌های طبیعی و مصنوعی اوپال

در بازار گوهرشناسی، تشخیص اوپال طبیعی از مشابه‌های مصنوعی و مورد بهسازی اهمیت زیادی دارد:

• اوپال مصنوعی (Synthetic Opal): تولید شده در آزمایشگاه‌ها با ساختار مشابه اما قابل تشخیص به دلیل نظم بیش از حد گویچه‌ها و الگوهای رنگ مصنوعی.
• اوپال بازسازی شده (Reconstituted Opal): حاصل خرد کردن و فشرده کردن قطعات ریز اوپال طبیعی با مواد چسبنده، که معمولا دارای خطوط و توده‌های چسبندگی قابل تشخیص است.
• اوپال سرامیکی یا اوپال شیشه‌ای: که شبیه به اوپال هستند اما فاقد ساختار سیلیکاتی طبیعی‌اند و معمولاً شفاف‌تر یا دارای رنگ‌های غیر طبیعی هستند.

بهسازی‌های رایج اوپال در گوهرشناسی

بهسازی‌ها به منظور بهبود ظاهر و دوام اوپال انجام می‌شوند که معمولاً شامل موارد زیر است:

• آغشته‌سازی به رزین یا پلاستیک: برای افزایش استحکام و جلوگیری از ترک خوردگی.
• آبگیری تحت کنترل: برای تنظیم درصد آب و جلوه رنگ.
• چسباندن روی پایه: به ویژه در اوپال سیاه، به منظور تثبیت و افزایش استحکام.

ابزارهای مهم برای تشخیص و بررسی اوپال

برای شناسایی دقیق و تحلیل ساختار اوپال از ابزارهای زیر استفاده می‌شود :

• لوپ 10× تریپلت: بررسی سطح و اینکلوژن‌ها
• میکروسکوپ گوهرشناسی: مشاهده دقیق‌تر اینکلوژن‌ها و ساختار سطحی
• رفرکتومتر: اندازه‌گیری ضریب شکست (اوپال معمولاً بین 1.37 تا 1.52)
• پلاریسکوپ: تشخیص قطبش نور و بررسی خاصیت نوری
• لامپ UV: بررسی فلورسانس که در برخی اوپال‌ها رویت می‌شود
• فیلتر چلسی: بررسی رنگ‌های ویژه و تشخیص برخی انواع مصنوعی

نکات مهم در تشخیص اوپال طبیعی از تقلبی در گوهرشناسی

• بررسی ساختار کروی گویچه‌های سیلیکونی در میکروسکوپ: اوپال طبیعی ساختاری بی‌نظم و طبیعی دارد در حالی که اوپال مصنوعی گویچه‌های منظم و الگودار.
• توجه به درصد آب: اوپال طبیعی حاوی مقدار آب مشخص است که معمولاً در اوپال‌های مصنوعی کمتر یا بیشتر است.
• آزمایش ضریب شکست با رفرکتومتر
• بررسی فلورسانس زیر نور UV
• مشاهده اینکلوژن‌ها با میکروسکوپ و لوپ

جمع‌بندی

اوپال یکی از زیباترین گوهرهای طبیعی با ساختاری منحصر به فرد و انواع متنوع است که شناخت دقیق آن نیازمند بررسی سیستم تبلور آمورف، اینکلوژن‌ها و بهسازی‌ها می‌باشد. استفاده از ابزارهای تخصصی مانند لوپ، میکروسکوپ، رفرکتومتر و لامپ UV کمک می‌کند تا بتوان اوپال طبیعی را از مشابه‌های مصنوعی و مورد بهسازی تشخیص داد و ارزش واقعی این گوهر زیبا را شناخت.